Είναι τα «λάφυρα» που αποκομίζει σήμερα ο ιχνηλάτης της μικρασιατικής γης, η οποία πρωτοκατοικήθηκε από τους αρχαίους πατέρες μας την 2η χιλιετία π. Χ. και εμφανίζεται ως ο καταλληλότερος χώρος για να πραγματοποιήσει κανείς ένα συγκλονιστικό οδοιπορικό Ιστορίας και μνήμης πίσω στο χρόνο.Επισκεπτόμενος τα μικρασιατικά παράλια, ο Έλληνας οφείλει να ενστερνιστεί την ιδιότητα του σεβάσμιου προσκυνητή των ιστορικών θησαυρών του τόπου, και όχι του μανιώδους καταναλωτή. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους προορισμούς της Μικράς Ασίας, που για αιώνες έδιναν «τροφή» στη φαντασία και στις σκέψεις αναρίθμητων γενιών και προσφέρουν σήμερα ζωντανές εικόνες της παλιάς τους δόξας, κατέχουν σίγουρα πέντε αρχαίες πόλεις της μικρασιατικής γης: Μίλητος, Πριήνη, Άσσος, Σάρδεις, Έφεσος. Και το ταξίδι πίσω στον χρόνο ξεκινά…
1) ΜΙΛΗΤΟΣ – Η πατρίδα της Ασπασίας
Η Μίλητος, μια από τις δώδεκα ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας και «μητέρα» δεκάδων αποικιών, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις, αφού για σχεδόν δυο χιλιετίες πρωταγωνίστησε στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου. Αν και η περιοχή κατοικούνταν από την εποχή του Χαλκού, το «κουβάρι» της μικρασιατικής πόλης άρχισε να ξετυλίγεται περίπου το 1.500 π. Χ., τότε που οι αρχαίοι μύθοι αναφέρουν την ίδρυσή της από Κρήτες αποίκους κοντά στις εκβολές του ποταμού Μαιάνδρου. Οι πρώτες ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο της Μιλήτου διεξήχθησαν το 1869-1873 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Olivier Rayet, για να ακολουθήσει ο Γερμανός αρχαιολόγος Theodor Wiengand το 1899. Παρά το εκτεταμένο μέγεθος της πόλης, λίγα μόλις μνημεία διασώζονται σήμερα σε καλή κατάσταση. Ξεχωρίζουν η Ιωνική στοά (κτίστηκε στα μέσα του 1ου μ. Χ. αιώνα), η Δυτική Αγορά (2ου π. Χ. αιώνα), ο ναός του Σέραπη (3ου μ. Χ. αιώνα), οι Θέρμες της Φαυστίνας (2ου μ. Χ. αιώνα), η Βόρεια Αγορά (5ου π. Χ. αιώνα), το Νυμφαίο (2ου μ. Χ. αιώνα) και το Στάδιο (κτίστηκε στα μέσα του 2ου π. Χ. αιώνα). Παρεμπιπτόντως, η Πύλη της Αγοράς, που έφεραν στο φως Γερμανοί αρχαιολόγοι το 1903, μεταφέρθηκε ολόκληρη το 1908 στην Γερμανία και εκτίθεται στο «Μουσείο Περγάμου» του Βερολίνου.
2) ΠΡΙΗΝΗ – Πόλη κτισμένη σε επίπεδα
Από τις αρχαιότερες ιωνικές πόλεις στην μικρασιατική ακτή, η Πριήνη ιδρύθηκε από Ίωνες αποίκους με οικιστή τον Αίπυτο, γιο του Νηλέα και εγγονό του Αθηναίου βασιλιά Κόδρου.
Κτισμένη στους πρόποδες της Μυκάλης, ήταν μια από τις δώδεκα ιωνικές πόλεις-κράτη και συμμετείχε στο Πανιώνιο. Από τις πιο ένδοξες στιγμές της πόλης υπήρξε η απελευθέρωσή της από τον Μέγα Αλέξανδρο το 333 π. Χ. – ο ίδιος ανέλαβε τα έξοδα αποπεράτωσης του ναού της Αθήνας Πολιάδος. Η μικρή Πριήνη εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους κατοίκους της τον 14ο αιώνα, όταν υποτάχθηκε στους Τούρκους.
Σε αντίθεση με την πλειονότητα των αρχαιολογικών χώρων της Μικρασίας, όπου τα κατάλοιπα είναι κυρίως ρωμαϊκά, η Πριήνη διασώζει σχεδόν ακέραιο το ελληνιστικό της πρόσωπο. Οι ανασκαφικές εργασίες στη Πριήνη ξεκίνησαν το 1895 από μια ομάδα Γερμανών αρχαιολόγων του Βασιλικού Μουσείου του Βερολίνου.
Κτισμένη κλιμακωτά, η Πριήνη είναι χωρισμένη σε 4 επίπεδα (άνδηρα) και θεωρείται μια από τις πιο επικλινείς πόλεις της αρχαιότητας – αυτό το στοιχείο ίσως σας κουράσει στην περιήγηση του αρχαιολογικού χώρου. Η πόλη είναι ρυμοτομημένη σύμφωνα με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα και περιβάλλεται με καλοδιατηρημένα πέτρινα τείχη (μήκους 2.500 μ., μέσου πλάτους 2 μ. και ύψους 8 μ.), που διέθεταν τέσσερις πύλες.
Ανηφορίζοντας στο πρώτο επίπεδο του αρχαιολογικού χώρου, θα συναντήσετε το Στάδιο και το Γυμνάσιο. Λίγο ψηλότερα, στο δεύτερο επίπεδο, θα βρεθείτε στο μεγαλύτερο πλάτωμα της Πριήνης, όπου εκτείνεται η κύρια πόλη. Εδώ, εκτός από τις πάμπολλες ιδιωτικές κατοικίες, την προσοχή σας θα τραβήξει η Αγορά, το Εκκλησιαστήριο, το Βουλευτήριο, το Ασκληπιείο, η Ιερή Στοά και το Πρυτανείο.
Στο τρίτο επίπεδο, τις εντυπώσεις κλέβει ο περίφημος ναός της Αθήνας Πολιάδος, προστάτιδας θεάς της πόλης. Έργο του αρχιτέκτονα Πυθέου, ήταν ένας από τους λαμπρότερους ναούς στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής και αναφέρεται ως ισάξιος του Παρθενώνα.
Στο ίδιο επίπεδο υπάρχουν επίσης το Άνω Γυμνάσιο, το Θέατρο και το Ιερό των Αιγυπτίων, ενώ στο τέταρτο –και τελευταίο– επίπεδο ξεχωρίζουν ο ναός της Δήμητρας και ο ναός της Περσεφόνης.
3) ΑΣΣΟΣ – Εδώ δίδαξε ο Αριστοτέλης
Η παρουσία του Σταγειρίτη φιλόσοφου Αριστοτέλη, ο οποίος έζησε και δίδαξε εδώ για τρία χρόνια (348 π. Χ. – 345 π. Χ.), λογίζεται στις σημαντικότερες στιγμές της Άσσου, που κατοικήθηκε την περίοδο γύρω στο 700 π. Χ. από Αιολείς αποίκους από την Μήθυμνα της Λέσβου – σύμφωνα με τους ιστορικούς, η πόλη ήδη κατοικούνταν από την εποχή του Χαλκού.
Κτισμένη πάνω σ’ ένα κωνικό λόφο και τους πρόποδές του, η Άσσος βρίσκεται στις βόρειες ακτές του κόλπου του Αδραμυττίου, σε απόσταση αναπνοής από το μικρό λιμάνι Μπεχράμ Καλέ. Καθισμένος στα πέτρινα σκαλοπάτια του αρχαίου θεάτρου, βιώνεις μια ανεπανάληπτη ενατένιση των απέναντι κοντινών ακτών της Λέσβου.
Ο τύραννος Ερμείας ήταν ο άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με την ακμή της Άσσου. Μαθητής του Πλάτωνα και φίλος του Αριστοτέλη, ο Ερμείας ανέδειξε την Άσσο σε πνευματικό και πολιτικό κέντρο της Μικράς Ασίας. Υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της εποχής του και η αυλή του αποτέλεσε κέντρο φιλοσοφικών συζητήσεων και αναζητήσεων.
Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες της Άσσου απλώνονται σε μεγάλη έκταση και περικλείονται από ένα στιβαρό τείχος μήκους 3.200 μ. Η πόλη διέθετε δυο κύριες πύλες (μια στα ανατολικά και μια στα δυτικά), που ήταν ενισχυμένες με γεροδεμένους πύργους. Πολλοί από τους πύργους του τείχους σώζονται σε καλή κατάσταση και προσφέρουν μια εικόνα για την ισχυρά οχυρωμένη Άσσο της ελληνιστικής περιόδου.
Ο κατάλογος των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου της Άσσου είναι μεγάλος. Ο ναός της Αθηνάς, ο μοναδικός δωρικός ναός της Μικράς Ασίας, είναι το επιβλητικότερο και πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της πόλης.
Το ορθογώνιο συγκρότημα του Γυμνασίου οικοδομήθηκε τον 2ο π. Χ. αιώνα και περιλάμβανε την Παλαίστρα και το Εφηβείο (αποδυτήρια των αθλητών). Το Θέατρο της Άσσου χρονολογείται από τον 2ο π. Χ. αιώνα, είναι χωρητικότητας 5.000 θεατών και προσφέρει εντυπωσιακή θέα στην θάλασσα.
Εξίσου εντυπωσιακά μνημεία είναι το Βουλευτήριο (ένα τετράγωνο μονώροφο κτίσμα όπου συνεδρίαζαν οι 150 βουλευτές της πόλης) και οι δυο Στοές, η Βόρεια και η Νότια Στοά.
4) ΣΑΡΔΕΙΣ – Η δύναμη του χρυσού
Οι «χρυσοφόρες» Σάρδεις, που σύμφωνα με το Ηρόδοτο ιδρύθηκαν από τους γιους του Ηρακλή, αποτελούσαν μια μεγάλη δύναμη στην περιοχή της Λυδίας από τον 7ο π. Χ. αιώνα, χάρη στην ανακάλυψη και την εκμετάλλευση κοιτασμάτων χρυσού στον Πακτωλό ποταμό. Στηριζόμενες στο πολύτιμο μέταλλο, οι Σάρδεις γρήγορα έγιναν πρωτεύουσα της Λυκίας και εξελίχθηκαν σ’ ένα σημαντικό οικονομικό, πνευματικό και εμπορικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου.
Ο περίφημος βασιλιάς Κροίσος κατάφερε να επεκτείνει το λυδικό βασίλειο από την Κεντρική Μικρά Ασία ως το Αιγαίο, αλλά το 547 π. Χ. ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος κατέλαβε και λεηλάτησε τις Σάρδεις. Η πόλη παρέμεινε σε περσικά χέρια μέχρι το 334 π. Χ., όταν την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος.
Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, οι Σάρδεις υπήρξαν επισκοπική έδρα, αλλά το 1402 οι ορδές του Μογγόλου αυτοκράτορα Ταμερλάνου κατέστρεψαν εκ θεμελίων την πόλη, σβήνοντάς την για πάντα από τον χάρτη της Ιστορίας.
Ο αρχαιολογικός χώρος των Σάρδεων βρίσκεται δίπλα στον αυτοκινητόδρομο Σμύρνης-Άγκυρας, μέσα στα όρια του οικισμού Sart. Οι ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο ξεκίνησαν το 1910, εντάθηκαν μετά το 1958 και έφεραν στην επιφάνεια εντυπωσιακά ευρήματα που ρίχνουν φως σε μια ιστορική περίοδο 2.400 ετών.
Το μνημειώδη σύμπλεγμα των Λουτρών και του Γυμνασίου, με τις θολωτές αίθουσες, το Πρόπυλο, την μαρμάρινη αυλή και την παλαίστρα, σίγουρα θα σας καθηλώσει με την αρχιτεκτονική συμμετρία και την υποβλητικότητά του. Από τα πιο αντιπροσωπευτικά ιστορικά κτίσματα των Σάρδεων, το σύμπλεγμα των Λουτρών και του Γυμνασίου υπέστη αρκετές αλλαγές μέχρι την οριστική εγκατάλειψή του το 616 μ. Χ. – αναστηλώθηκε στην σημερινή του μορφή μεταξύ 1964-1973.
Στα νότια του συμπλέγματος των Λουτρών κα του Γυμνασίου θα δείτε το κτήριο της Συναγωγής, που θεωρείται η μεγαλύτερη γνωστή συναγωγή της αρχαιότητας και υπήρξε το κέντρο της εβραϊκής παρουσίας στις Σάρδεις.
Στις Σάρδεις μπορείτε να θαυμάσετε τον ιωνικό ναό της Άρτεμης, έναν από τους επτά μεγαλύτερους ναούς του αρχαίου ελληνικού κόσμου, που κτίστηκε από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην νοτιοανατολική γωνιά του ναού αναζητήστε τα ερείπια μιας μικρής χριστιανικής εκκλησίας, η οποία κτίστηκε τον 4ο μ. Χ. αιώνα.
5) ΕΦΕΣΟΣ - Η πόλη της Αρτέμιδος
Κτισμένη στο στόμιο του ποταμού Καΰστρου, υπήρξε το πλουσιότερο κέντρο της Ιωνίας και ένα από τα σπουδαιότερα πολιτιστικά κέντρα της Μεσογείου, διαγράφοντας μια ένδοξη ιστορική πορεία 2.000 ετών. Σ’ αυτή την πόλη έζησε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, εδώ απεβίωσε η Θεοτόκος.
Ο λόγος φυσικά για την Έφεσο, που ιδρύθηκε στα τέλη της 2ης π. Χ. χιλιετίας γύρω από ένα ιερό της προελληνικής θεότητας Ευφορίας (οι αρχαίοι Έλληνες την ταύτιζαν με την Αρτέμιδα) και έγινε πασίγνωστη χάρη στον Ναό της Αρτέμιδος (Αρτεμίσιο), ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Η Έφεσος ήταν κτισμένη αρχικά πολύ κοντά στη θάλασσα, αλλά οι συνεχείς προσχώσεις του ποταμού Καΰστρου την απομάκρυναν σταδιακά από την ακτογραμμή, γεγονός που συντέλεσε καθοριστικά στην παρακμή της πόλης (η Έφεσος απέχει σήμερα περίπου 10 χλμ. από την θάλασσα).
Από τους πλέον δημοφιλής τουριστικούς προορισμούς της Τουρκίας (με περισσότερους από 2.500.000 επισκέπτες ετησίως), η Έφεσος είναι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα υπαίθρια αρχαιολογικά μουσεία του κόσμου, με μνημεία που αναφέρονται στην ελληνιστική, την ρωμαϊκή και στην πρωτοχριστιανική περίοδο. Αν και η σκαπάνη των αρχαιολόγων έχει φέρει στο φως μόλις το 13% της πόλης, ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να σχηματίσει μια αντιπροσωπευτική εικόνα για το μέγεθος και τη μεγαλοπρέπεια μιας πόλης 250.000 κατοίκων του 2ου π. Χ. αιώνα.
Η Βιβλιοθήκη του Κέλσου, η μαρμαρόστρωτη κεντρική Οδός των Κουρητών, η Αγορά, η κρήνη του Τραϊανού, το Ωδείο, το Πρυτανείο, τα Θερμά Λουτρά της Σχολαστικίας, τα δημόσια αποχωρητήρια, ο ναός του Αδριανού και οι κατοικίες των πατρικίων θα μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον σας και θα σας εντυπωσιάσουν με την αριστουργηματική αρχιτεκτονική τους.
Εκεί που αξίζει όμως να σταθείτε περισσότερο είναι στο Μεγάλο Θέατρο της πόλης, το μεγαλύτερο της αρχαιότητας, χωρητικότητας 24.000 θεατών. Το υπέροχο αρχαιοελληνικό θέατρο της Εφέσου, όπου κήρυξε ο Απόστολος Παύλος, κτίστηκε τον 4ο π. Χ αιώνα, ανακατασκευάστηκε την ρωμαϊκή περίοδο και διαθέτει θαυμάσια ακουστική. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, το Μεγάλο Θέατρο της Εφέσου φιλοξενεί παραστάσεις αρχαίου ελληνικού θεάτρου και πλήθος άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων.
