Του Κωνσταντίνου Μητσάκη/ www.motoexplorer.gr

Ένα οδοιπορικό στις Χαμένες Πατρίδες του Αιγαίου είναι πάντα μια δυνατή ταξιδιωτική εμπειρία που αξίζει να βιώσετε. Με συντεταγμένες την ιστορική γνώση και μνήμη, αναζητήστε στην αντίπερα όχθη τις αναρίθμητες μαρτυρίες της μακραίωνης παρουσίας του προγονικού μας πολιτισμού και γνωρίστε έναν τόπο ευλογημένο, που τόσο αγαπήθηκε από Έλληνες και Τούρκους.

Στις γειτονιές της Μικράς Ασίας

Για μένα που κατάγομαι από τις Χαμένες Πατρίδες (τρεις γενιές πίσω) και μεγάλωσα με τις αφηγήσεις, τις αναμνήσεις και τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες της αείμνηστης γιαγιάς μου από το Αϊβαλί, το ταξίδι με μια Ducati Hyperstrada στα μικρασιατικά παράλια του Αιγαίου ήταν μια ομολογουμένως δύσκολη απόφαση. Γιατί πριν ανέβω στη σέλα του λευκού Hyperstrada και αρχίσω να «ντύνω» με ζωή και χρώματα τις μακρινές εικόνες της εφηβικής μου ηλικίας (που τόσο απλόχερα μου είχε χαρίσει η γιαγιά-Όλγα), είχα να «πολεμήσω» ενάντια στην προκατάληψη και στη λησμονιά του ιστορικού μας παρελθόντος. Ήξερα ότι στην ευλογημένη μικρασιατική γη, που αποτελούσε κάποτε μια από τις πολλές ελληνικές πατρίδες, θα έπρεπε να οδοιπορήσω με συντεταγμένες –αποκλειστικά και μόνο– την ιστορική γνώση και μνήμη.

Αλλά πολύ περισσότερο, αναζητώντας τις αδιάσειστες αποδείξεις της μακραίωνης παρουσίας του προγονικού μας πολιτισμού στην αντίπερα όχθη, θα έπρεπε να αντιπαλέψω με συναισθήματα δυνατά και ανάμεικτα. Πώς θα ένιωθα άραγε ταξιδεύοντας στα μικρασιατικά χώματα, σ’ έναν τόπο που μας τιμά αλλά και μας πονά ταυτόχρονα ως Έλληνες; Τι θα μπορούσα να συζητήσω μ’ αυτούς που διαφεντεύουν σήμερα έναν τόπο ο οποίος πρωτοκατοικήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες περίπου την 2η χιλιετία π. Χ. και αναδείχτηκε στο πέρασμα των αιώνων σ’ ένα από τα σημαντικότερα διαχρονικά σταυροδρόμια θρησκείας και πολιτισμού της Μεσογείου; Τι έχει απομείνει από την Πέργαμο του Ασκληπιού, την Τροία του Πριάμου και την Άσσο του Αριστοτέλη; Ενδόμυχα είχα συνειδητοποιήσει πως το δίτροχο σεργιάνι μου στις γειτονιές της Μικράς Ασίας θα ήταν μια πολύ δύσκολη δοκιμασία που πιθανότατα να με καταρράκωνε ψυχολογικά. Αλλά τελικά, το τόλμησα…

 Δίτροχος οδοιπόρος στην μικρασιατική γη

Δικαιολογημένα λοιπόν μια ασυνήθιστη αναστάτωση και προσμονή μ’ είχε κυριεύσει εκείνο το πρωινό, όταν το μικρό πλοιάριο –που είχε ξεκινήσει από την κοντινή Μυτιλήνη– έδενε κάβους στο λιμάνι του Αϊβαλί (Κυδωνιές). Να λοιπόν που είχε επιτέλους φτάσει το πλήρωμα του χρόνου και «έβαζα» ρόδα σ’ αυτόν τον χιλιοτραγουδισμένο τόπο, που τόσο πολύ είχε αγαπηθεί από Έλληνες και Τούρκους. Όλοι τους κάποτε ζούσαν εδώ αρμονικά, καλλιεργούσαν την ίδια γη, μοιράζοντας μαζί όνειρα και αγαθά. Σε μια στιγμή της Ιστορίας όμως οι Έλληνες έφυγαν, αλλά τα σημάδια τους στην μικρασιατική γη έμειναν για πάντα. Στους αρχαίους ιωνικούς ναούς, στα παλιά αρχοντικά, στις μισοκαταστραμμένες χριστιανικές εκκλησίες, στις αφηγήσεις της γιαγιάς…
Έχοντας ξεμπερδέψει γρήγορα με τις απαραίτητες συνοριακές διαδικασίες, φόρεσα το κράνος, πάτησα τη μίζα της ανυπόμονης Hyperstrada και ξεκίνησα το νοσταλγικό ταξίδι μου πίσω στο χρόνο, έχοντας ωστόσο ένα μικρό σφίξιμο στην καρδιά και μια γεύση γλυκιά -και συνάμα πικρή- στα χείλη. Κάπου βαθιά μέσα μου διατηρούσα μια μικρή επιφύλαξη για το αν αυτά που έμελλε να αντικρίσω θα ταυτίζονταν με την Μικρασία που είχα κτίσει τόσα χρόνια με τη φαντασία μου. Ναι, σίγουρα φοβόμουνα τη σύγκριση….

Με ορμητήριο το Αϊβαλί, τις δυο πρώτες μέρες σκόπευα να εξερευνήσω την ευρύτερη περιοχή και τα σημαντικότερα αξιοθέατά της. Η κεραμόσκεπη πόλη του Αϊβαλί, το ειδυλλιακό Μοσχονήσι και ο αρχαιολογικός χώρος της Περγάμου θα αποτελούσαν τους πρώτους μικρασιατικούς προορισμούς που θα επισκεπτόμουν με την άσπρη μοτοσυκλέτα. Στη συνέχεια, οδηγώντας βόρεια του Αϊβαλί, η κόκκινη γραμμή του χάρτη θα με ξεναγούσε κατόπιν στον αρχαιολογικό χώρο της Άσσου, στην μυθική Τροία και στα Δαρδανέλια (Canakkale).

 Βόλτα στο παλιό Αϊβαλί

Από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία, το Αϊβαλί του Φώτη Κόντογλου και του Ηλία Βενέζη, ουσιαστικά δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα, όταν οι Μυτιληνιοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Λέσβο προκειμένου να γλιτώσουν από τις συχνές επιδρομές των πειρατών. Σε σύντομο χρονικό διάστημα, χάρη κυρίως στο εμπόριο του ελαιόλαδου και την σαπωνοποιία, ο μικρός οικισμός του Αϊβαλί άρχισε να επεκτείνεται και να ακμάζει οικονομικά και πνευματικά, προσφέροντας στους κατοίκους του ένα ζηλευτό επίπεδο ζωής.
Μετά όμως τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 και την ανταλλαγή των πληθυσμών, το Αϊβαλί εποικήθηκε με μουσουλμάνους από την Λέσβο και την Κρήτη, σηματοδοτώντας έτσι το οριστικό τέλος της μακραίωνης ελληνικής παρουσίας σε τούτη την παραθαλάσσια μικρασιατική πολιτεία.

Η καρδιά του Αϊβαλί κτυπούσε, τόσο στον πολυσύχναστο παραλιακό δρόμο (όπου δέσποζε η μεγάλη ξύλινη αποβάθρα με το ονομαστό καφενείο του Κανέλλου και το κτήριο του παλιού Δημαρχείου), όσο και στην περιοχή της εμπορικής αγοράς, με τα αναρίθμητα μικρομάγαζα, τα παραδοσιακά καφενεδάκια, τις μικρές βιοτεχνίες, τα γραφικά σοκάκια και τους λαλίστατους μικροπωλητές.
Και κάπου εκεί, ανάμεσα στα εμπορικά μαγαζάκια, τους υπαίθριους καφενέδες και τις νεοκλασικές κατοικίες, ξεπρόβαλλαν οι τρεις ιστορικές εκκλησίες της πόλης, που διατηρούνταν σε αρκετά καλή κατάσταση. Ο Άγιος Γεώργιος (Τσιναρλί Τζαμί), ο Άγιος Γιάννης (Σαατλί Τζαμί) και η εκκλησία του Ταξιάρχη, είχαν ωστόσο μετατραπεί σε τζαμιά –με την προσθήκη ενός εξωτερικού μιναρέ– και φιλοξενούσαν πλέον τους πιστούς του Μωάμεθ.
Ανηφορίζοντας από τον παραλιακό δρόμο, μοιραία βρέθηκα στην αγκαλιά της παλιάς πόλης του Αϊβαλί, που διατηρούσε σχεδόν ακέραιη την παραδοσιακή της φυσιογνωμία. Οι περισσότερες κατοικίες ήταν κτισμένες αποκλειστικά με ξύλο και πέτρα και βαμμένες με όμορφα λαϊκά χρώματα (καφέ, απαλό γαλάζιο, ώχρα, λευκό, κόκκινο). Άλλα ανακαινισμένα και άλλα εγκαταλελειμμένα στη φθορά του χρόνου, τα γερασμένα σπίτια της παλιάς πόλης ήταν διακοσμημένα εξωτερικά με κορινθιακού ρυθμού κολόνες και περίτεχνα ρόπτρα και με εντυπωσίασαν με τη νεοκλασική αρχοντιά τους.
Εδώ ο χρόνος κυλούσε αργά και οι εικόνες που αντίκριζα με γύριζαν αρκετά πίσω, κάπου στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα παιδιά έπαιζαν αμέριμνα το παιχνίδι τους στα στενά λιθόστρωτα σοκάκια, οι νοικοκυρές σκούπιζαν τα μικρά πεζούλια, οι μαντηλοφορεμένες γριούλες πότιζαν τα λουλούδια και οι ηλικιωμένοι κάπνιζαν ναργιλέ κάτω από την παχιά σκιά των δέντρων. Κι όσον αφορά την πατρογονική εστία της γιαγιάς-Όλγας, δεν μπήκα καν στον κόπο να την ψάξω. Ήξερα ότι πριν από περίπου τέσσερεις δεκαετίες το σπίτι είχε κατεδαφιστεί και στην θέση του είχε κτιστεί ένα άλλο.

 Το νησί του Χασάν

Στο Μοσχονήσι (Τζούντα) έφτασα μετά από σύντομη διαδρομή 5 χλμ., περνώντας την γέφυρα που ενώνει σήμερα το νησί με το Αϊβαλί. Το Μοσχονήσι (ή Μοσχόλησος) είναι το μόνο κατοικημένο νησί από μια συστάδα 22 νησιών και βραχονησίδων που βρίσκονται απέναντι από το Αϊβαλί. Αν και γνώριζα ότι η ιστορία του λιλιπούτειου νησιού ήταν άρρηκτα δεμένη μ’ εκείνη του Αϊβαλιού (και κατά συνέπεια με την παρουσία του ελληνικού στοιχείου), ποτέ δεν πίστευα πως θα με υποδέχονταν στο πανέμορφο Μοσχονήσι με κρητικές μαντινάδες!
Ο Χασάν, ιδιοκτήτης ενός εστιατορίου που βρισκόταν στην προκυμαία με τις αραγμένες ψαρόβαρκες, αφού με ξάφνιασε με τα άψογα ελληνικά που μιλούσε, έσπευσε να με καλωσορίσει στο μαγαζί του τραγουδώντας μια κρητική μαντινάδα. Ο πατέρας του είχε έρθει στο Μοσχονήσι από την Κρήτη το 1922 με την ανταλλαγή των πληθυσμών και άνοιξε μια μικρή ψαροταβέρνα, την οποία δούλευε τώρα ο Χασάν. Αρκετά διαχυτικός και παρορμητικός, ο ευγενέστατος Μοσχονησιώτης δεν δίστασε να μου ανοίξει την ψυχή του, πράγμα που με έκανε να αισθανθώ απόλυτα οικεία και όμορφα μαζί του - λες και βρήκα έναν φίλο από τα παλιά.
Το Μοσχονήσι αποδείχτηκε μια από τις πιο ευχάριστες εκπλήξεις του μικρασιατικού οδοιπορικού μου. Οι παραστάσεις και οι εμπειρίες που μου πρόσφερε ήταν μοναδικές: τα διατηρητέα νεοκλασικά αρχοντικά των Ελλήνων κατοίκων του νησιού, οι παλιές εκκλησιές του Άι-Γιάννη και του Αγίου Ταξιάρχη, τα παραθαλάσσια ταβερνάκια με το ολόφρεσκο ψάρι, τα στενά πλακόστρωτα δρομάκια, η μικρή υπαίθρια αγορά, οι παραδοσιακοί ανεμόμυλοι… Και φυσικά θα ήμουνα χαζός αν έλεγα όχι στην πρόσκληση του Χασάν να επισκεφτώ ξανά το νησί και να απολαύσω την φιλοξενία του.

 Στην Πέργαμο του Ασκληπιού

Με σπαραγμό καρδιάς σταμάτησα να ανεφοδιαστώ σε καύσιμα, προκειμένου να μεταβώ από το Αϊβαλί στον αρχαιολογικό χώρο της Περγάμου (περίπου 60 χλμ. νοτιοανατολικά του Αϊβαλί). Η τιμή της αμόλυβδης βενζίνης στην Τουρκία άγγιζε τα 2 ευρώ/λίτρο, ανάγοντας το κόστος των καυσίμων σε μια αρκετά δαπανηρή υπόθεση.
Ο εθνικός άξονας Ayvalik-Bergama ήταν μια καλοσχεδιασμένη οδική αρτηρία με δυο λωρίδες ανά κατεύθυνση και προστατευτικό ανάχωμα στην μέση. Μ’ έναν αγέρα να λυσσομανά και ταχύτητες ταξιδιού γύρω στα 110-120 χλμ. (πάντα υπήρχε ο φόβος του ραντάρ), η λευκή Hyperstrada ακολούθησε πιστά τις προσταγές της ηλεκτρονικής πυξίδας (βλέπε GPS) και φρενάρισε νωρίς εκείνο το μεσημέρι μπροστά στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Περγάμου.
Με την επίσκεψή μου στην αρχαία Πέργαμο, θα είχα την ευκαιρία να γνωρίσω την ελληνική δημιουργική παρουσία στο δυτικότερο άκρο της ασιατικής ηπείρου. Γεμάτος περηφάνια θα ανακάλυπτα τα διάσπαρτα χνάρια του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που επέζησαν στο πέρασμα του χρόνου, μάρτυρες της υπερτρισχιλιετούς εκπολιτιστικής πορείας του ελληνισμού στην αντίπερα αιγαιοπελαγίτικη ακτή.
Από την αρχαία Πέργαμο, που την εποχή της μέγιστης ακμής της αριθμούσε περίπου 160.000 κατοίκους, είχε διασωθεί μόνο το περίφημο Ασκληπιείο (ήταν ένα από τα πιο φημισμένα θεραπευτικά ιερά της αρχαιότητας, όπου έδρασε και ο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός) και η Ακρόπολη. Το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων από τις ανασκαφές που έχουν γίνει στην περιοχή φυλάσσεται σήμερα στο Μουσείο Περγάμου στο Βερολίνο.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Ακρόπολης, που περιελάμβανε ερείπια ναών, κατοικίες και πάμπολλα ταφικά μνημεία, απλωνόταν πάνω σ’ έναν λόφο, ο οποίος βίγλιζε την σύγχρονη πόλη (Bergama). Από τα δεκάδες υποβλητικά μνημεία της αρχαίας Περγάμου, δυο ήταν εκείνα που πραγματικά με καθήλωσαν: ο μεγαλόπρεπος ναός του Τραϊανού και το αρχαίο θέατρο της πόλης (χωρητικότητας 10.000 ατόμων), που ήταν κτισμένο σε μια εξαιρετικά ιδιότυπη θέση - στην απότομη πλαγιά του λόφου.
Αφού αποτύπωσα με τον φωτογραφικό φακό όλη την δόξα της παλιάς πόλης και το εκπληκτικό πανόραμα της περιοχής, κατηφόρισα κατόπιν στη νέα πόλη, την Bergama (που είναι διάσημη για τα χαλιά της), όπου και σταμάτησα για να πιώ μια ρακί και να απολαύσω νόστιμους μεζέδες. Και μόνο όταν ο πυρακτωμένος ήλιος βούτηξε μέσα στα νερά του Αιγαίου, τότε αποχαιρέτησα την Πέργαμο του Ασκληπιού και ζήτησα από την λευκή Ducati να με οδηγήσει πίσω πάλι στο Αϊβαλί…

Φωτογραφίες

Συνεχίζεται…