Λιγότερο γνωστά χωριά της ηπειρώτικης γης, που βρίσκονται σκορπισμένα μέσα στα καταπράσινα όρια της Λάκκας Σουλίου, μια στενόμακρη, κυριολεκτικά απόκρυφη κοιλάδα που την οριοθετούν τα Θεσπρωτικά όρη και τα όρη Σουλίου (Κασσώπεια όρη).

Για τους ευγενικούς και φιλόξενους κατοίκους της περιοχής, που ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το εμπόριο, η Λάκκα Σουλίου αντιπροσωπεύει ένα σπάνιο κομπολόι, με το κάθε χωριό της κοιλάδας να αποτελεί μια όμορφη κεχριμπαρένια χάντρα ενός περίτεχνου ηπειρώτικου κομπολογιού.

Το κράτος των Κασσωπαίων

Αφετηρία για την περιήγηση και τη γνωριμία με τα χωριά της Λάκκας Σουλίου μπορείτε να θέσετε την Φιλιππιάδα, που βρίσκεται πάνω στην Εθνική οδό Άρτας – Ιωαννίνων, μόλις 12 χλμ. βόρεια της Άρτας.

Κτισμένη στους πρόποδες του όρους Λιοβούνι, σε μικρή απόσταση από τις δυτικές όχθες του ποταμού Λούρου, η Φιλιππιάδα θεωρείται η ιδανικότερη «πόρτα εισόδου» στην Λάκκα Σουλίου. Μέσα στα αστικά όρια της ηπειρώτικης κωμόπολης, και πάνω στον άξονα της εθνικής οδού, εύκολα θα εντοπίσετε στην αριστερή σηματοδοτούμενη διασταύρωση που οδηγεί στα χωριά Ρωμιά (3 χλμ.) και Ριζοβούνι (13 χλμ.), τους δυο πρώτους οικισμούς που θα σας καλωσορίσουν στον κόσμο της στενόμακρης ηπειρώτικης κοιλάδας.

Χρέη ξεναγού στα όρια της Λάκκας Σουλίου επωμίζεται ένας στριφτερός και σε πολλά σημεία του στενός επαρχιακός ασφαλτόδρομος, που μοιάζει με μια κλωθογυρισμένη μεταξένια κλωστή η οποία ενώνει όλα τα χωριά της Λάκκας Σουλίου. Κατά την αρχαιότητα, η περιοχή της Λάκκας Σουλίου αποτελούσε τμήμα του κράτους των Κασσωπαίων και ήταν το διάβα πιστών προς το ιερό μαντείο της Δωδώνης. Άλλωστε, τα πάμπολλα αρχαία ευρήματα (μνήματα, τάφοι με κτερίσματα και οχυρωματικά κάστρα) που έχουν βρεθεί στα όρια της Λάκκας Σουλίου συνιστούν την αξιόλογη ιστορική παρακαταθήκη του τόπου.

Τον 10ο αιώνα, Βούλγαροι επιδρομείς εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, για να εκδιωχθούν εκατό χρόνια αργότερα από τους Βυζαντινούς. Τον 14ο αιώνα, στη Λάκκα Σουλίου εγκαταστάθηκαν Αλβανοί άποικοι, ενώ στη περίοδο της Τουρκοκρατίας τα χωριά της περιοχής ανήκαν στη μεγάλη Σουλιώτικη Συμπολιτεία και οι κάτοικοί τους συναγωνίζονταν με τους Σουλιώτες. Η Λάκκα Σουλίου ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος μόλις το 1912.

Οι αρχαίες Βατιές

Μόλις προσπεράσετε τον μικρό οικισμό Ρωμιά, μετά από 2 χλμ. στα δεξιά σας υπάρχει διασταύρωση που οδηγεί στην κοντινή λίμνη Ζηρού (1 χλμ.), που βρίσκεται μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον. Απολαύστε μια πανοραμική παράσταση της λίμνης (έκτασης 420 στρεμμάτων) πίνοντας τον καφέ σας στο Δημοτικό Αναψυκτήριο Ζηρού, ενώ στην παραλίμνια έκταση ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα για φυσιολατρικό τουρισμό (κωπηλασία, πεζοπορία, ποδηλασία, ψάρεμα).

Επιστροφή στη διασταύρωση του κεντρικού δρόμου και πορεία για το χωριό Ριζοβούνι. Περίπου 4 χλμ. πριν τα πρώτα σπίτια του χωριού, πάνω στον λόφο Καστρί, βρίσκεται ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (της Υστεροβυζαντινής περιόδου) με πλακόστρωτη στέγη και αξιόλογες τοιχογραφίες, καθώς και τα ερείπια της αρχαίας αποικίας των Ηλείων, οι Βατιές (8ου π.Χ. αιώνα).

Οι Βατιές ήταν μια οχυρωμένη πολιτεία 3.000 κατοίκων, διέθετε ορθογώνιο ρυμοτομικό σχέδιο και είχε έκταση περίπου 100 στρέμματα. Καταστράφηκε το 167 π.Χ. από τον Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο και ελάχιστα κτίσματα σώζονται σήμερα (μόνο κάποια τμήματα οχύρωσης). Από το σημείο που βρίσκονται οι Βατιές αποκαλυπτική είναι η θέα της Λάκκας Σουλίου, ενώ σε απόσταση μόλις 1 χλμ. μακριά από το Καστρί βρίσκεται ο Κοκκινόπηλος, μια από τις σημαντικότερες Παλαιολιθικές τοποθεσίες στην Ήπειρο.

Στο Ριζοβούνι, κάντε μια στάση και δροσιστείτε στην πάλλευκη πετρόκτιστη βρύση στο κέντρο του χωριού, ενώ στον γειτονικό οικισμό του Γαλατά επισκεφθείτε την Βασιλική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (18ου αιώνα) με το πέτρινο κωδωνοστάσιο.

Το πέρασμα του Κοσμά του Αιτωλού

Μετά τον Γαλατά, ο δρόμος που ανηφορίζει απότομα θα σας οδηγήσει μετά από 2.5 χλμ. στους Παππαδάτες, το επόμενο χωριό της διαδρομής που έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα εντυπωσιακότερα «μπαλκόνια» της Λάκκας Σουλίου, με θέα στην κατάφυτη κοιλάδα και τα βουνά της περιοχής. Απέναντι από την πλατανοσκέπαστη πλατεία του χωριού δεσπόζει η εκκλησία της Φανερωμένης (18ου αιώνα), ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής θρησκευτικής αρχιτεκτονικής. Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η προτομή του Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος στη διάρκεια της περιοδείας του είχε περάσει και από τους Παππαδάτες.

Στις πρώτες μέρες του Μαΐου, το Αεραθλητικό σωματείο Ηπείρου διοργανώνει στους Παππαδάτες πανελλήνιους αγώνες αλεξίπτωτου πλαγιάς, ενώ την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, στην πλατεία του χωριού λαμβάνει χώρα ένα κορυφαίο για την περιοχή πολιτιστικό γεγονός, το «Καγκελάρι των Παππαδάτων». Πρόκειται για την αναβίωση ενός τοπικού παραδοσιακού χορού, με τη συμμετοχή των κατοίκων της γύρω περιοχής.

Ο Γεροπλάτανος

Μετά τους Παππαδάτες, ο δρόμος συνεχίζει την πορεία του πάνω στη βουνοπλαγιά με κατεύθυνση τα χωριά Γαλήνη, Μελιανά και Δερβίζιανα. Στα επόμενα 13.5 χλμ. της διαδρομής, από τους Παππαδάτες ως τα Δερβίζιανα, ο στενός οδικός άξονας έχει αρκετές στροφές και απαιτεί πολλή προσοχή. Λίγο πριν την είσοδο στα Δερβίζιανα (2 χλμ.), θα συναντήσετε τη αριστερή διασταύρωση που οδηγεί στα χωριά Λιβάδι, Σμυρτιά, Έλαφος, Αρδόση, Σιστρούνι και Ρωμανό, χωριά κτισμένα στις ανατολικές και νοτιοανατολικές απολήξεις των ορέων του Σουλίου.

Κατευθυνθείτε στον χώρο όπου βρίσκεται το παραδοσιακό Δημαρχιακό κτίριο των Δερβιζιάνων, δροσιστείτε στα κρυστάλλινα νερά της πετρόκτιστης βρύσης που βρίσκεται μπροστά από το Δημαρχείο και ξεκουραστείτε κάτω από τη βαριά σκιά του τεράστιου πλάτανου στην απέναντι πλατεία. Ο Γεροπλάτανος –όπως χαϊδευτικά τον αποκαλούν οι κάτοικοι των Δερβιζιάνων– με εντυπωσιακή διάμετρο κορμού (έχει περιφέρεια πάνω από 13 μ.) αποτελεί άλλο ένα μνημείο της τοπικής φύσης. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και η κοντινή ιστορική Μονή Μεσιανών (αφιερωμένη στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο) αποτελούν τα σημαντικότερα θρησκευτικά αξιοθέατα του ηπειρώτικου κεφαλοχωρίου των 340 κατοίκων.

Στις πηγές του νεκροπομπού ποταμού Αχέροντα

Επιστρέψτε πίσω στη διασταύρωση και οδηγήστε προς τα χωριά της Λάκκας Σουλίου που βρίσκονται στην δυτική πλευρά της κοιλάδας. Η ασφυκτική παρουσία μιας καταπράσινης φύσης με άφθονα τρεχούμενα νερά θα σας ενθουσιάσει, ενώ ο οδικός άξονας μέχρι το Σιστρούνι είναι αρκετά στενός και ανεβοκατεβαίνει σε πλαγιές κατάφυτες με βελανιδιές και καστανιές. Κατά τους χειμερινούς μήνες, όλα τα χωριά της περιοχής σχεδόν ερημώνουν εξαιτίας των δύσκολων καιρικών συνθηκών που επικρατούν.

Το χωριό Έλαφος προσφέρει την καλύτερη πανοραμική θέα της περιοχής, ενώ στο κοντινό Σιστρούνι υπάρχουν αρκετοί λόγοι για να διακόψετε προσωρινά την πορεία σας. Ο ένας λόγος είναι οι πηγές του Άνω ρου του Αχέροντα με τον πλούσιο πλατανότοπο. Ένας άλλος λόγος είναι οι νερόμυλοι που υπάρχουν στο Σιστρούνι, καθώς και το Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο του χωριού (είναι ανοικτό κάθε Κυριακή από 10.00-14.30). Στεγάζεται σ’ ένα παλαιό ανακαινισμένο πέτρινο κτήριο, όπου λειτουργεί δανειστική ιστορική βιβλιοθήκη και έκθεση φωτογραφίας ηρώων και προγόνων της Σουλιώτικης Συμπολιτείας.

Ο κυριότερος όμως λόγος για να σταματήσετε στο Σιστρούνι είναι η παλαιοχριστιανική Μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου (1176), που φωλιάζει κάτω από τη σκιά υπεραιωνόβιων πλατάνων της περιοχής των πηγών του νεκροπομπού ποταμού Αχέροντα. Κτισμένη σε μια όμορφη τοποθεσία, το θρησκευτικό κτίσμα είναι μια τρίκλιτη Βασιλική με πολυγωνικό τρούλο, πλακόστρωτη στέγη και πέτρινο χαγιάτι.

Η κωμόπολη Θεσπρωτικού

Μετά το Σιστρούνι, σειρά έχουν τα χωριά Ρωμανός, Αλεποχώρι Μπότσαρη και Πολυστάφυλο να φιλοξενήσουν την πορεία σας. Στο Ρωμανό μπορείτε να επισκεφθείτε την ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που ιδρύθηκε το 1113 από τον ηγούμενο Ιωασάφ, και στο Πολυστάφυλο την εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Αξιόλογος είναι επίσης και ο ναός της Παναγίας στο Αλεποχώρι Μπότσαρη, που κτίστηκε το 1764 με δαπάνη του ληστή Διαμαντή Σπάτουλα.

Στη διασταύρωση που θα συναντήσετε, 2.5 χλμ. μετά την έξοδό σας από το χωριό Πολυστάφυλο, θα κατευθυνθείτε δεξιά με προορισμό τα χωριά Άσσος, Κεράσοβο, Πλατάνια και την κωμόπολη Θεσπρωτικού, η οποία απέχει 13.5 χλμ. από το σημείο της διασταύρωσης. Στην γεωργοκτηνοτροφική κωμόπολη του Θεσπρωτικού, που αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου, εκτός από την εκκλησία της Παναγίας (1794), επιβάλλεται να επισκεφθείτε επίσης το τοπικό Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται σ’ ένα παλιό πέτρινο κτήριο του 1860. Χάρη στα περίπου 950 εκθέματα που υπάρχουν στις αίθουσες του μουσείου, έχετε την ευκαιρία να γνωρίσετε την ιστορική και πολιτιστική διαδρομή της Λάκκας Σουλίου μέσα στα τελευταία 300 χρόνια.

Μια ιδιαίτερη περιοχή της Ηπείρου

Φεύγοντας από το Θεσπρωτικό ψωνίστε από τον τοπικό γυναικείο συνεταιρισμό νόστιμα παραδοσιακά προϊόντα (χυλοπίτες, γλυκά του κουταλιού, τραχανά) που παρασκευάζουν οι γυναίκες του Θεσπρωτικού. Όλη άλλωστε η περιοχή της Λάκκας Σουλίου φημίζεται για τα παραδοσιακά προϊόντα της, όπως τυροκομικά, πίτες, τσάι, τσίπουρο, ρίγανη και μέλι. Παραδοσιακά καφενεία με εκλεκτούς μεζέδες και τοπικά ποτά και ψησταριές-ταβέρνες με ψητά κρέατα (αρνί σούβλας, ψητή προβατίνα, λουκάνικα) λειτουργούν σ’ όλα τα μεγάλα χωριά της περιοχής.

Μόλις 2 χλμ. χωρίζουν το Θεσπρωτικό από το χωριό Ριζοβούνι. Με την άφιξή σας και πάλι στο Ριζοβούνι θα έχετε ολοκληρώσει μια κυκλική περιπλάνηση στην ιδιαίτερη περιοχή της Λάκκας Σουλίου, έναν πόλο έλξης για τον λάτρη της φύσης και της παράδοσης.

Πρόκειται για έναν τόπο με έντονα λαογραφικά στοιχεία, διατηρούμενα ήθη και έθιμα, ζωντανή αγροτική παράδοση και αυθεντικούς κατοίκους, οι οποίοι καρτερούν με ανυπομονησία να μοιραστούν μαζί σας τα πολύτιμα μυστικά του κεχριμπαρένιου «κομπολογιού» με τις πάμπολλες περίτεχνες χάντρες…